Ludmilla

LUDMILLA of LIJKEN AAN DE LOPENDE BAND

Westerbork, juni 1944. In de ochtend was het zoveelste transport geweest naar het oosten. Familie en vrienden waren weg. ’s Avonds was het tijd voor vermaak. Cabaret! Een Bonte Avond, waarbij de kampcommandant, SS-Obersturmführer Albert Gemmeker steevast op de voorste rij zat. Op het programma die avond: Ludmilla of Lijken aan de Lopende Band, een opera-pastiche van Erich Ziegler (muziek) en Willy Rosen (libretto). Op het toneel: Gruppe Bühne onder leiding van Max Ehrlich – een gezelschap met de beste acteurs en zangers van die tijd.

De tekst en een piano-uittreksel van Ludmilla werden gevonden in de nalatenschap van pianiste en schrijfster Ida Simons (1911-1960). Opgevoerd in juni 1944, op de laatste Bonte Avond in het kamp. Meestal bestonden die avonden uit revuesketches en cabaretnummers die voor een groot deel niet meer te achterhalen zijn. Maar dit was een ambitieus programma: een opera-parodie. Partituur en libretto waren noodzakelijk voor de instudering.

Marita Simons, schoondochter van Ida Simons

“Dat dit werk, zo’n tastbare herinnering aan het leven in Westerbork, opnieuw gaat klinken, is voor mij heel bijzonder. Het is een eerbetoon aan de mannen, vrouwen en kinderen die zich aan hun menselijkheid vastklampten terwijl ze wisten dat ze weggevoerd zouden worden. De meesten van hen zouden niet terugkeren.”

Hoe breng je 75 jaar na dato een in piano-uittreksel en libretto gestolde uitvoering opnieuw tot leven? En belangrijker: hoe doe je recht aan de omstandigheden waarin toen de uitvoerenden zongen en speelden, en de toeschouwers lachten en meeleefden? Hoe bevrijdend is lachen als je in doodsangst verkeert en je alle menselijke waardigheid is afgenomen?

Regisseur Eva Buchmann, dramaturg Ben Hurkmans en pianist Marcel Worms sloegen de handen ineen en dooraderen de voorstelling met herinneringen aan Westerbork van onder meer journalist Philip Mechanicus (1889-1944) en Etty Hillesum (1914-1943) – beide werden vanuit Westerbork naar Auschwitz getransporteerd en daar vermoord. Ook teksten van Ida Simons zullen klinken tijdens de voorstelling. Ida Simons overleefde de oorlog en schreef haar herinneringen op in de verrassend lichtvoetige novelle In Memoriam Mizzi en het boek Een Dwaze Maagd, over de tijd vóór de oorlog.

Marijn van Prooijen arrangeerde het piano-uittreksel voor deze voorstellingenreeks.

Klik hier om het libretto te lezen

Foto's Leo van Velzen

Foto's: Carola Paas

Recensie Westerbork-opera Ludmilla (*****): Besmuikt lachen met uitzicht op de dood

Dagblad van het Noorden

HEEL VEEL DODEN IN WESTERBORK

Theaterkrant

Ludmilla/Total Verrückt

De Nieuwe Muze

“Het quasi vrolijke geheel maakte een onuitwisbare indruk, alleen al vanwege het besef dat muziek hoe dan ook in staat is de doden weer tot leven te brengen, al is het maar voor heel even.” Wenneke Savenije, De nieuwe Muze

“Deze Ludmilla is een aangrijpende belevenis.” Max Arian, Theaterkrant

“Deze voorstelling kruipt je onder de huid en blijft knagen. Je lacht, ook al wil en durf je niet. Dat komt ook door de sterke, fraai uitgevoerde, humoristische muziek (bij elk lijk citeert Ziegler Saint-Saëns’ stervende zwaan) en het ijzersterke zang- en acteerwerk van de drie hoofdrolspelers. Maar het is vooral het absurde gegeven dat gevangenen met uitzicht op de dood dit soort voorstellingen maakten en bijwoonden.” Job van Schaik, Dagblad van het Noorden (5 sterren)

“De voorstelling was zo verpletterend indrukwekkend goed, tot en door het bij de keel grijpende slot: het veelzeggend wegblijven van musici en acteurs. Het venijn, vanaf het begin aanwezig, maar eerst nog enigszins toegedekt onder de kleurige lap van de Revue-lichtheid werd als vanzelf het gif waarmee de laatste vier personages aan hun eind kwamen. Deze aanpak en inzet - het verdient meer dan 13 voorstellingen. Het zou een waardige traditie moeten worden.” Mieke Tillema, reactie uit het publiek

“De voorstelling Ludmilla is theater op zn allermooist, -ergst en -best. Zoek het op en ga erheen, nu het nog kan.” Erik van Muiswinkel, reactie uit het publiek

“Dichterbij kun je niet komen.” reactie uit het publiek